تفاوتی نمی‌کند که در چه سازمانی مشغول به کار هستید؛ اگر به عنوان حسابدار فعالیت می‌کنید، تسلط بر اصول حسابداری برای شما لازم و ضروری است. چرا که تمامی کسب‌وکارها برای تداوم فعالیت‌های اقتصادی خود نیازمند تهیه صورت‌های مالی دقیق هستند و باید کلیه اطلاعات مالی و اقتصادی خود را به صورت کاملا شفاف و روشن ثبت کنند. انجام چنین کاری بر عهده حسابداران است و موفقیت در آن بدون استفاده از اصول حسابداری ممکن نیست. این اصول در حقیقت پایه و اساس علم حسابداری هستند و دریچه ورود شما به دنیای بزرگ این علم محسوب می‌شوند. اگر دوست دارید به صورت دقیق بدانید که اصول حسابداری چیست و شامل چه مواردی می‌شود، این مطلب را از دست ندهید. در ادامه علاوه بر اصول حسابداری، با مفروضات حسابداری هم آشنا خواهید شد.
تعریف اصول حسابداری
پیش از هر چیز لازم است که به صورت کاملا شفاف و واضح، تعریف اصول حسابداری را به شما ارائه دهیم. توجه داشته باشید که ما در مطلب دیگری به طور اختصاصی به این سوال پاسخ داده‌ایم که حسابداری چیست؟ اگر با علم حسابداری آشنایی ندارید، پیشنهاد می‌کنیم این مطلب را هم مطالعه کنید. برگردیم به بحث اصلی یعنی اصول حسابداری. به بیان ساده می‌توان گفت که اصول حسابداری در حقیقت مجموعه‌ای از رهنمودها، دستورالعمل‌ها و قواعد حاکم بر علم حسابداری و معاملات صورت گرفته بر پایه آن هستند که انجام محاسبات را ساده‌تر می‌کنند.
این اصول برای اندازه‌گیری، ثبت، طبقه‌بندی و گزارش نتایج معاملات و رویدادهای مالی یک سازمان مورد استفاده قرار می‌گیرند و امکان انعکاس وضعیت مالی سازمان بر اساس آن‌ها وجود دارد. علاوه بر این، اندازه‌گیری و تعیین سود سازمان نیز به کمک اصول حسابداری امکان‌پذیر است. توجه داشته باشید که چارچوب اولیه علم حسابداری ابتدا به وسیله مفروضات شکل می‌گیرد و سپس توسط اصول حسابداری عملی می‌شود. در واقع اصول در مقایسه با مفروضات، جنبه اجرایی و کاربردی بیشتری دارند.
اهمیت آشنایی با اصول حسابداری چیست؟
اصول حسابداری تنها به یک صنعت خاص یا یک مکان جغرافیاییِ مشخص محدود نمی‌شوند؛ بلکه به صورت پیش‌فرض در تمام جهان پذیرفته شده‌اند و یک زبان مشترک میان تمامی فعالان حوزه حسابداری با یکدیگر و با سایر بخش‌های کسبوکار محسوب می‌شوند. این اصول برای تمامی مشاغل، مؤسسات و کسب‌وکارها قابل استفاده هستند و امکان برقراری ارتباط با اطلاعات اقتصادی را فراهم می‌کنند. از این رو همه شرکت‌هایی که قصد انتشار اطلاعات مالی و رویدادهای اقتصادی خود برای عموم را دارند، از این اصول پیروی می‌کنند. ضمن اینکه تمام ذی‌نفعان و شرکای داخلی و خارجی یک کسبوکار هم به اصول حسابداری اعتماد دارند و بر اساس آن‌ها تصمیم می‌گیرند.
مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مزیتی که اصول حسابداری برای شرکت‌ها به ارمغان می‌آورد، این است که باعث شفافیت اطلاعات مالی شده و روند تهیه این اطلاعات را تسریع می‌بخشد. همچنین زمینه را برای حسابرسی و تطبیق دقیق‌تر و ساده‌تر صورت‌های مالی فراهم می‌کند. شما بدون یادگیری اصول حسابداری نمی‌توانید بر مفاهیم پیچیده‌تر این علم تسلط پیدا کنید و شناخت این اصول می‌تواند درک درستی از مفاهیم مختلف مانند مدیریت مالی، مالیات حقوق، گزارش فصلی، بازده سرمایه‌گذاری و… به شما بدهد. از این رو با تسلط بر اصول حسابداری قادر خواهید بود تا اطلاعات مالی شرکت مربوطه را به خوبی مورد بررسی قرار داده و گزارش‌های دقیقی را به مدیران و سرپرستان خود ارائه دهید.
4 اصل اساسی در حسابداری
تا به اینجا با هم دیدیم که اصول حسابداری چیست و چه اهمیتی برای یک کسبوکار دارد؛ اما دانستن تعریف اصول حسابداری به تنهایی نمی‌تواند برای شما راهگشا باشد. بلکه لازم است تا با تک‌تک این اصول به طور کامل آشنا شوید و بر آن‌ها تسلط پیدا کنید. اصول اساسی حسابداری شامل 4 اصل است که عبارت‌اند از:
- اصل افشای کامل اطلاعات
- اصل بهای تمام شده
- اصل تحقق درآمد
- اصل مقابله هزینه‌ها و درآمدها
در ادامه به معرفی هر یک از این اصول می‌پردازیم. پس همچنان همراه ما باشید!
اصل افشای کامل اطلاعات
اولین اصل از اصول حسابداری، اصل افشای کامل اطلاعات است که برای کسب‌وکارها اهمیت بسیار زیادی دارد. بر اساس تعریف investopedia از این اصل،
تمامی وقایع و رویدادهای مالی کسبوکار در یک دوره زمانی خاص که در تصمیم‌گیری ذی‌نفعان و ارائه گزارش‌های مالی مؤثر باشد، باید به طور کامل افشا شود.
افشای اطلاعات از طریق ارائه گزارش‌های مناسب از اثرگذاری معاملات و رویدادهای مالی بر وضعیت مالی واحد تجاری و همچنین توسط ارائه ضمائم و یادداشت‌های توضیحی در متن صورت‌های مالی یا همراه با گزارش‌های مالی انجام می‌شود. هدف از این کار تأمین اطلاعات و روشن کردن جزئیات برای تصمیم‌گیرندگان مختلف اعم از سرمایه‌گذاران، بستانکاران، بانک‌های اعتباردهنده و… است.
توجه داشته باشید که اصل افشای اطلاعات به معنای افشای هر اطلاعاتی نیست؛ بلکه لازم است ابتدا هزینه تهیه و افشای اطلاعات و همچنین مربوط بودن آن به شرایط و اهداف مد نظر مورد بررسی قرار گیرد و سپس برای این کار اقدام شود. خوب است بدانید که اصل افشا رابطه مستقیمی با اجتناب مالیاتی در یک کسبوکار دارد؛ به این معنا که هر چقدر کیفیت اطلاعات افشا شده بالاتر باشد، اجتناب از مالیات هم بیشتر خواهد بود.
اصل بهای تمام شده
اصل بهای تمام شده یکی از اصول حسابداری است که بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. محاسبه بهای تمام شده یک کالا یا خدمت به معنی محاسبه هزینه‌های مستقیم مؤثر در تولید آن کالا یا ارائه آن خدمت است. طبق این اصل، دارایی‌ها باید به میزان بهای تمام شده تاریخی آن‌ها در ترازنامه پایان سال منعکس شوند؛ نه ارزش روز آن‌ها. به بیان دیگر، منظور از بهای تمام شده هر دارایی، ارزش مبادله نقدی آن دارایی در تاریخ تحصیل است. در حقیقت مبادلات حسابداری باید در تاریخ وقوع به بهای تمام شده در دفاتر ثبت شده و مقادیر ثبتی با استفاده از بهای تمام‌شده تاریخی اندازه‌گیری شوند.
طبق این اصل از اصول حسابداری، بدهی‌ها هم معادل وجه نقد جاری مبادله، اندازه‌گیری و ثبت می‌شوند. در صورتی که دارایی یک کسبوکار از طریق مبادلات غیرپولی به دست بیاید، ارزش آن برابر است با ارزش دارایی مشابه در بازار در زمان انتقال مالکیت. با توجه به ویژگی‌های ذکر شده می‌توان گفت که اصل بهای تمام شده اصلی قابل اتکا و واقعی است و امکان ردیابی آن وجود دارد. با این حال، این اصل توجهی به ارزش دارایی‌ها در طول سال‌های متوالی ندارد و ارزش پول در گذر زمان را نیز در محاسبات و گزارش‌دهی‌ها مورد بررسی قرار نمی‌دهد.
اصل تحقق درآمد
اصل تحقق درآمد یکی از مهم‌ترین اصول حسابداری به شمار می‌رود و بر اساس آن، درآمد هنگامی که کسب می‌شود (به محض تحقق) باید ثبت شود؛ نه قبل از آن یا نه در زمان دریافت وجه نقد. در حقیقت درآمد زمانی به دست می‌آید که فروش محصول اتفاق بیفتد و فروش هم تنها در صورتی انجام می‌شود که خدمات و محصولات متنوعی فراهم شده باشد. برای آن هم که بتوان درآمد را شناسایی کرد، باید از سه ویژگی یعنی «قابل اندازه‌گیری بودن»، «مربوط بودن» و «قابل اتکا بودن» آن اطمینان حاصل کرد. به طور کلی برای ثبت درآمد باید شروط زیر وجود داشته باشد:
- قابلیت وصول آن به طور معقول، مطمئن باشد.
- عملیات مربوط به تحصیل درآمد کامل شده باشد.
- مبلغ درآمد به طور مطمئن و معقول قابل اندازه‌گیری باشد.
اصل مقابله هزینه‌ها و درآمدها
طبق اصل مقابله یا همان اصل تطابق، هزینه‌های صرف شده جهت ایجاد درآمد باید به حساب همان دوره‌ای لحاظ شود که درآمد در آن به دست آمده است. به عبارت دیگر، سود هر دوره عبارت است از تفاوت میان درآمدهای کسب شده و هزینه‌های تحمیل شده برای کسب درآمد در همان دوره. بر اساس اصل تطابق، بسیاری از هزینه‌های انجام شده در دوره‌های جاری، دارای منافع آتی هستند و به همین دلیل به عنوان دارایی در صورت‌های مالی ثبت می‌شوند. درآمدها باید در دوره‌ای که تحقق می‌یابند شناسایی شده و هزینه‌های صرف شده برای کسب آن‌ها نیز در همان دوره تعیین شوند.
مفروضات حسابداری
حال که با اصول حسابداری آشنا شدیم، خوب است که نگاهی هم به مفروضات این علم داشته باشیم. همان‌طور که پیش‌تر هم ذکر کردیم، مفروضات حسابداری منشأ و منبع اصول حسابداری و مبنای تهیه صورت‌های مالی به حساب می‌آیند. این مفروضات در استانداردهای حسابداری ایران بر اساس مناسبات حقوقی کشور در نظر گرفته شده‌اند و هر کدام از آن‌ها می‌توانند منبع یک یا چند اصل حسابداری باشند. مفروضات حسابداری عبارت‌اند از:
- فرض عینیت
- فرض هزینه
- فرض تداوم فعالیت
- فرض تفکیک شخصیت
- فرض واحد اندازه‌گیری
فرض عینیت
بر اساس فرض عینیت، لازم است در گزارش‌های حسابداری از داده‌های کاملا عینی، واقعی و قابل سنجش استفاده شود. به عبارت دیگر، حسابداران در هنگام ارائه صورت‌های مالی و دیگر گزارش‌های مربوطه موظف‌اند با کمترین تکیه بر ذهنیت، فرضیه‌ها و حدسیات عمل کنند؛ بنابراین استفاده از داده‌های عینی یک ضرورت برای هر حسابدار است؛ حتی اگر داده‌های عینی نامناسب باشند.
فرض هزینه
فرض هزینه بیانگر این موضوع است که وقتی یک واحد تجاری محصول یا خدمتی را دریافت می‌کند، هزینه شکل می‌گیرد. تفاوتی ندارد که صورت حساب پس از چند روز، چند هفته یا چند ماه به دستتان می‌رسد؛ چیزی که اهمیت دارد این است که وقتی محصول یا خدمتی را دریافت می‌کنید، باید هزینه آن را بپردازید. این فرض در مقابل اصل تحقق درآمد قرار می‌گیرد و ارتباط نزدیکی با اصول حسابداری دارد.
فرض تداوم فعالیت
برای آنکه بتوان از اصول حسابداری استفاده و در سیستم‌های حسابداری فعالیت کرد، فرض تداوم یک کسبوکار باید مورد توجه قرار گیرد. تداوم می‌گوید فرض بر این است که یک کسبوکار قرار است برای مدتی طولانی به فعالیت خود ادامه دهد و قصد توقف یا کناره‌گیری را ندارد. اهمیت این فرض زمانی روشن می‌شود که عواقب عدم تداوم یک واحد تجاری را در نظر بگیرید. چرا که اگر فعالیت یک کسبوکار به هر دلیلی متوقف شود و دارایی‌های آن ارزش فروش مجدد را نداشته باشند، ارزش‌گذاری دارایی‌ها با چالش‌های فراوانی مواجه خواهد شد. در چنین شرایطی هیچ تضمینی وجود ندارد که مواد اولیه به فروش برسند و اگر این اتفاق رخ ندهد، ارزش سهام صاحب واحد تجاری در ترازنامه قابل نمایش نیست.
فرض تفکیک شخصیت
طبق فرض تفکیک شخصیت، هر کسب‌وکاری یک شخصیت جداگانه برای خود دارد که مستقل از شخصیت صاحبان آن کسبوکار است. در واقع این فرض هر واحد اقتصادی را به صورت یک واحد مجزا از مالکان و صاحبان آن و دارای ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فرد خود در نظر می‌گیرد. علاوه بر کسب‌وکارها، فرض تفکیک شخصیت برای شراکت نیز شخصیتی جداگانه قائل می‌شود که از طرفین حاضر در شراکت متمایز است؛ بنابراین کسب‌وکارها و همچنین شراکت‌ها کاملا تعریف‌پذیر و قابل جداسازی از صاحبان خود هستند.
فرض واحد اندازه‌گیری
آخرین فرض که تأثیر بسیار زیادی در اصول حسابداری دارد، فرض واحد اندازه‌گیری است. بر اساس این فرض، واحد پول رایج کشوری که یک واحد تجاری در آن مشغول به فعالیت است، واحد اندازه‌گیری مناسبی برای استفاده در حسابداری است؛ بنابراین برای یک کسبوکار فعال در ایران، ریال واحد مناسبی است و برای یک واحد تجاری در آمریکا، دلار ایده‌آل است. فرض واحد اندازه‌گیری بیان می‌کند که حتی با وجود تورم و تقلیل قیمت‌ها، استفاده از واحد پولی کشور مبدأ برای کسبوکار شما مفید و سودآور است.
سخن پایانی
در این مطلب با هم دیدیم که اصول حسابداری چیست و چه تفاوتی با مفروضات آن دارد. پس از دانستن تعریف اصول حسابداری هم با هر یک از این اصول و مفروضات به طور جداگانه آشنا شدیم. فراموش نکنید که برای موفقیت در دنیای حسابداری و آموختن مفاهیم سنگین و پیچیده آن، تسلط بر مفروضات و اصول حسابداری برای شما لازم و ضروری است. در پایان بسیار خرسند خواهیم شد که دیدگاه خود درباره این مطلب را با ما به اشتراک بگذارید.
