فرهنگ سازمانی چیست؟ تعریف و انواع آن

در پاسخ به این که فرهنگ سازمانی چیست باید بگوییم فرهنگ سازمانی یکی از مفاهیم بسیار مهم در مدیریت هر کسب‌وکاری محسوب می‌شود. در این مطلب می‌خواهیم به تعریف فرهنگ سازمانی و اهمیت آن در سازمان بپردازیم و انواع فرهنگ سازمانی را بررسی کنیم. قبل از هر چیزی لازم است بدانید از این جهت فرهنگ سازمانی اهمیت زیادی دارد که نقش غیرقابل‌انکاری در شکل دادن به رفتار افراد در سازمان ایفا می‌کند. در ضمن بخش منابع انسانی هر شرکتی در تداوم فرهنگ سازمانی قوی، نقشی مهم و حیاتی دارد و در واقع این روند را با استخدام افرادی که عقاید همسو و همسانی با فرهنگ سازمانی شرکت دارند، پیش می‌برد. از آن‌طرف کارجویان هم وقتی می‌خواهند جایی مشغول به کار شوند باید دقت کنند که آیا می‌توانند با فرهنگ سازمانی آن‌جا خودشان را تطبیق دهند یا خیر، چون واقعا مساله‌ای نیست که دست‌کم گرفته شود.

تعریف فرهنگ سازمانی

تعاریف مختلف و متفاوتی درباره فرهنگ سازمانی وجود دارد؛ اما بخواهیم ساده و روان توضیح دهیم، فرهنگ سازمانی شیوه مناسب رفتار در داخل سازمان را مشخص می‌کند. در واقع فرهنگ سازمانی از باورها و ارزش‌های مشترک بین کارکنان سازمان نشات گرفته و در نهایت توسط رهبر سازمان تعیین می‌شود. بعد از آن، از طریق روش‌های مختلف، این فرهنگ در سازمان توسعه می‌یابد و تقویت می‌شود و درک و رفتارهای کارکنان سازمان را شکل می‌دهد.

یک نکته بسیار مهم این است که نمی‌توان الگوی فرهنگی یکسانی را برای همه کسب‌وکارها تعیین کرد، به هر حال حوزه فعالیت و شرایط هر کسب‌وکاری متفاوت است و فرهنگ هر سازمانی با توجه به شرایط، اهداف و نیازهای همان سازمان تعیین می‌شود.

فرهنگ سازمانی مهم است؟ چرا اهمیت دارد؟

دلیل اهمیت فرهنگ سازمانی چیست و چه تاثیری در سازمان دارد؟ فرهنگ سازمانی می‌تواند بر تمامی جنبه‌های کسب‌وکار شما از حقوق و مزایای کارکنان و شرایط قرارداد گرفته تا عملکرد کارکنان، تاثیر بگذارد. اگر سازمان را موتور در نظر بگیریم، فرهنگ سازمانی روغن آن موتور است. فرهنگ قوی و غنی می‌تواند اصلی‌ترین دلیل موفقیت شما باشد و سازمان را به اهدافش برساند، در حالی که فرهنگ سازمانی ضعیف، می‌تواند منجر به شکست یک سازمان شود و شرکت را به ورطه نابودی بکشاند. بپردازیم به دلایل مهم بودن فرهنگ هر سازمان.

دلایل اهمیت فرهنگ سازمانی

• فرهنگ سازمانی ابزاری مهم برای دستیابی به اهداف سازمانی است.
• به‌وسیله فرهنگ سازمانی، تصویر و هویت داخلی و خارجی شرکت شما مشخص می‌شود.
• آن‌چه کسب‌وکارها را از یکدیگر متمایز می‌کند، فرهنگ سازمانی و نوع اجرا و پیاده‌سازی آن در سازمان است. یک محصول یا سرویس را تا حدودی می‌توان کپی کرد؛ اما فرهنگ هر سازمان منحصر به خود آن سازمان است.
• فرهنگ سازمانی بازتابی از ارزش‌های اصلی هر سازمان و شیوه مدیریت آن‌جاست.
• یک فرهنگ سازمانی قوی می‌تواند کارمندان را به کارمندان حامی و وفادار تبدیل کند، حتی می‌توان گفت وکیل مدافع‌های سازمان. در مقابل اگر فرهنگ یک سازمان درست تعیین و اجرا نشود، کارکنان مدام از شما انتقاد می‌کنند و حتی شاید سازمان را ترک کنند.
• با فرهنگ سازمانی قوی، بهترین کارکنان خود را حفظ می‌کنید.
• فرهنگ سازمانی بر عملکرد و رفاه کارکنان شرکت تاثیرگذار است.
• با فرهنگ‌سازی قوی، افراد را هم‌راستا و سازمان را به یک تیم تبدیل می‌کنید.

انواع فرهنگ سازمانی

حالا که با مفهوم و تعریف فرهنگ سازمانی و همچنین دلیل اهمیت آن آشنا شدید، برسیم به این که انواع فرهنگ سازمانی چیست.

• فرهنگ تیم‌گرای
• فرهنگ توسعه‌گرایی
• فرهنگ بازاری
• فرهنگ سلسله‌مراتبی

در واقع این چهار نوع فرهنگ، مبتنی بر انعطاف‌پذیری در مقابل ثبات و تمرکز داخلی در مقابل تمرکز خارجی تعریف می‌شوند. در ادامه به بررسی هر یک می‌پردازیم.

فرهنگ تیم‌گرای

این نوع فرهنگ سازمانی، ساختاری تقریبا دوستانه و محیطی مشارکتی شبیه به خانواده دارد. در واقع کارمندان با هم وقت می‌گذرانند، مناسبت‌ها را جشن می‌گیرند، کنار هم غذا می‌خورند؛ اما وقت کار هم که می‌رسد با مشارکت و هم‌اندیشی، بر اساس رسیدن به اهداف مشترک تلاش می‌کنند. بر اساس فرهنگ تیم‌گرای، به نظرات و ایده‌های تمام اعضا اهمیت داده می‌شود و رهبران هم به‌عنوان مربی عمل می‌کنند. در چنین فضا و فرهنگی، روحیه‌ها بالا می‌رود، کار گروهی برای همه اعضا اهمیت زیادی پیدا می‌کند و کارمندان به سازمان وفادار می‌شوند. البته این موارد جزو مزایای فرهنگ تیم‌گرای است؛ اما اگر این مدل فرهنگ به‌درستی اجرا نشود، ممکن است به آشفتگی کارها و کند شدن رشد سازمان منجر شود.

*در سازمان‌هایی با فرهنگ تیم‌گرای، معمولا روابط اجتماعی و تقویت مهارت های نرم اهمیت زیادی دارد.

فرهنگ توسعه‌گرایی

در فرهنگ توسعه‌گرایی تمرکز بر نوآوری و ریسک‌پذیری است و این نوع فرهنگ انعطاف بالایی دارد. همچنین در سازمانی که چنین فرهنگی داشته باشد، افکار خلاقانه و ایده‌های جدید کارکنان را که در جهت رشد بازار و موفقیت سازمان هستند، می‌پذیرند و از ریسک کردن نمی‌ترسند. رهبران این سازمان‌ها نیز خودشان ایده‌های نو دارند و پذیرای چالش‌ها هستند.

اما معایب این نوع فرهنگ سازمانی چیست و چه مشکلی می‌تواند ایجاد کند؟ اگر برای خلق ایده‌های جدید فضای رقابتی بین کارکنان شدت بگیرد، می‌تواند دردسرساز شود. در واقع رقابت چیز بدی نیست، تا زمانی که به رقابت سمی تبدیل نشود.

فرهنگ بازاری

سازمانی که فرهنگ سازمانی آن از نوع فرهنگ بازاری است، سودآوری برایش اولویت دارد و تمرکز اصلی را بر رقابت و رشد قرار می‌دهد. این نوع سازمان‌ها نتیجه‌گرا هستند و بر رسیدن به اهداف تاکید زیادی دارند. اکثرا در سازمان‌های بزرگ، فرهنگ بازاری حاکم است و خود رهبران این سازمان‌ها نیز افرادی قدرتمند و سخت‌کوش هستند. البته این رهبران قوی از کارکنان خود نیز کارایی بالایی می‌خواهند، بر عملکرد کارکنان نظارت دارند و سیستم تشویق و تنبیه را اجرا می‌کنند.

فرهنگ سلسله‌مراتبی

همان‌طور که از نام این نوع فرهنگ پیداست، سازمان‌هایی با فرهنگ سلسله‌مراتبی، از ساختار سنتی پیروی می‌کنند. در واقع چنین جایی یک محل کار رسمی است، کارکنان و مدیران نیز با هم رسمی رفتار می‌کنند و قدرت در راس سازمان برقرار است. قوانین و ضوابط در این سازمان‌ها اهمیت زیادی دارد و اهداف و فعالیت‌ها باید تا حد امکان بدون اشکال پیش بروند.

معمولا در این سازمان‌ها، کارمندان بابت دریافت به‌موقع حقوق و این که می‌توانند موقعیت شغلی‌شان را تا چندین سال حفظ کنند، احساس امنیت بیش‌تری دارند و می‌دانند که اگر تلاش کنند، ترفیع به مقام بالاتر در انتظارشان است. البته از معایب این نوع فرهنگ هم می‌توان به کاهش خلاقیت و نوآوری اشاره کرد.

فرهنگ سازمانی تغییر می‌کند یا همیشه ثابت است؟

تا این‌جا توضیح دادیم که فرهنگ سازمانی چیست و انواع فرهنگ سازمانی را بررسی کردیم. حالا شاید این سوال برایتان پیش بیاید که فرهنگ یک سازمان همیشه ثابت است؟ هیچ‌وقت تغییر نمی‌کند؟ البته که فرهنگ سازمانی راکد نیست و با گذشت زمان و با بررسی عوامل موفقیت و تاثیرات فرهنگ قبلی، فرهنگ سازمانی هم می‌تواند تغییر کند. اما تغییر فرهنگ سازمانی هم چندان کار آسانی نیست و کارکنان ممکن است در برابر این تغییر مقاومت نشان دهند. این دیگر هنر مدیران و به‌نوعی وظیفه آن‌هاست که کارکنان را درباره مزایای فرهنگ جدید متقاعد کنند و مسیرهای رسیدن به موفقیت را به اعضای سازمان نشان دهند.

بهترین فرهنگ سازمانی کدام است؟

اگر بپرسید بهترین فرهنگ سازمانی چیست باید بگوییم که بهترین را نمی‌توان تعیین کرد. در واقع در هر سازمانی باید با توجه به استراتژی‌ها و اهداف، بهترین مدل فرهنگ سازمانی تعیین و اجرا شود، نمی‌توان برای همه سازمان‌ها یک نسخه پیچید. مسلما یک استارت‌آپی که تازه شروع به کار کرده، فرهنگ سازمانی متفاوتی نسبت به یک سازمان تثبیت‌شده و قدیمی دارد.

سخن پایانی

در این مطلب با تعریف فرهنگ سازمانی آشنا شدید، انواع فرهنگ سازمانی را شناختید، درباره اهمیت آن خواندید و خلاصه متوجه شدید که فرهنگ سازمانی چیست. برخی از شرکت‌ها به فرهنگ سازمانی اهمیت زیادی نمی‌دهند که همین می‌تواند دلیل نارضایتی مداوم کارمندانشان شود و حتی در مواردی سازمان را به نابودی بکشاند. خلاصه که اگر صاحب کسب‌وکار، مدیر منابع انسانی و به‌طور کل شخصی هستید که در تدوین و اجرای فرهنگ سازمانی نقش دارید، جوری فرهنگ سازمانی را پیاده‌سازی کنید که کارکنان به سازمان وفادار شوند و حتی فرهنگ شرکت را تبلیغ کنند. در این صورت می‌توانید به‌آسانی به اهدافتان برسید و در مسیر موفقیت گام بردارید.